Η ΕΕ καλείται να ενσωματώνει συστηματικά τις αρχές της δίκαιης μετάβασης στις πολιτικές της, διασφαλίζοντας ότι η κοινωνική δικαιοσύνη, η συμμετοχή των πολιτών και η προστασία των καταναλωτών δεν αντιμετωπίζονται ως προσθήκες, αλλά ως βασικές διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των σχετικών στρατηγικών.
Πόροι για τη στήριξη των πολιτών
Υπό αυτό το πρίσμα, η συνέχιση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης στον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ (2028–2034) για τις λιγνιτικές περιοχές είναι υψίστης σημασίας. Επιπλέον, η εισαγωγή του νέου συστήματος ΣΕΔΕ2 το 2027 για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές πρέπει να θεωρείται όχι μόνο ως εργαλείο για την επιτάχυνση της απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά και ως ευκαιρία να τοποθετηθεί η κοινωνική δικαιοσύνη στο επίκεντρο της ενεργειακής μετάβασης.
Δεδομένων των υψηλών επιπέδων ενεργειακής φτώχειας στα κράτη-μέλη, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να εξετάσει τη συνέχιση του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (ΚΤΚ) πέρα από το 2032, διασφαλίζοντας έτσι επαρκή χρηματοδότηση για μακροπρόθεσμα μέτρα απανθρακοποίησης που θα προστατεύουν τους πολίτες.
Σε εθνικό επίπεδο, τα κράτη-μέλη πρέπει να εγγυώνται ότι όλα τα έσοδα από το ΣΕΔΕ2, καθώς και τα επιλέξιμα κονδύλια από το ΣΕΔΕ1, κατευθύνονται στους πολίτες στηρίζοντας καθαρές, μακροπρόθεσμες λύσεις που συμβάλουν στην απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την Ελλάδα, η οποία παραμένει εξαιρετικά εκτεθειμένη τόσο στην ενεργειακή όσο και στη μεταφορική ευαλωτότητα — που επηρεάζουν το 26,5% και το 13,9% των νοικοκυριών αντίστοιχα. Τα εκτιμώμενα κονδύλια έως και 15,5 δισ. ευρώ από όλες τις διαθέσιμες πηγές (ΚΤΚ, ΣΕΔΕ1 & ΣΕΔΕ2) μπορούν όχι μόνο να μειώσουν την ευαλωτότητα αλλά και να συμβάλουν αποφασιστικά στην επίτευξη των κλιματικών στόχων στους τομείς των κτιρίων και των οδικών μεταφορών.
Ενίσχυση ενεργειακών κοινοτήτων και αυτοπαραγωγής
Η αναγκαιότητα απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα έχει αναγνωριστεί ευρέως όχι μόνο από επιστήμονες, κυβερνήσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ακτιβιστές του κλίματος, αλλά και από τους ίδιους τους πολίτες. Στην Ελλάδα, η ενεργειακή κρίση κινητοποίησε περαιτέρω τους πολίτες, οι οποίοι επενδύουν όλο και περισσότερο σε έργα αυτοκατανάλωσης, είτε ατομικά είτε μέσω ενεργειακών κοινοτήτων. Αυτά τα έργα πλησιάζουν πλέον το ορόσημο του 1 GW, αναδεικνύοντας τον ενεργό ρόλο των πολιτών στη μετάβαση. Ωστόσο, η έλλειψη διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου και χρηματοδοτήσεων εμποδίζουν την περαιτέρω ανάπτυξη των έργων. Η άρση αυτών των εμποδίων και η θέσπιση φιλόδοξων εθνικών στόχων για την αυτοκατανάλωση πρέπει επομένως να αποτελέσουν ύψιστη προτεραιότητα.
Εξίσου σημαντική για τη διασφάλιση της ενεργειακής δημοκρατίας είναι η ενίσχυση της συμμετοχής των κοινοτήτων και η δίκαιη κατανομή των οφελών από έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τέτοιες πρακτικές είναι ουσιώδεις για την διασφάλιση δημόσιας αποδοχής και εμπιστοσύνης. Αυτό απαιτεί τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων από τα πρώτα στάδια του σχεδιασμού μεγάλων έργων ΑΠΕ, καθώς και συνεχή ανοιχτό διάλογο μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών. Ιδιαίτερα οι τοπικές και περιφερειακές αρχές μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διευκόλυνση του διαλόγου και του συμμετοχικού σχεδιασμού.
Μέτρα προστασίας των καταναλωτών
Η προστασία των καταναλωτών πρέπει επίσης να παραμείνει βασική προτεραιότητα της ΕΕ. Η απλούστευση και εναρμόνιση των πρακτικών σχετικά με τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας, η αυστηρή εφαρμογή μέτρων κατά αθέμιτων πρακτικών και η ισχυρή προστασία για τις ευάλωτες ομάδες είναι κρίσιμες. Ταυτόχρονα, εκστρατείες ενημέρωσης, εκπαιδευτικά προγράμματα και συμβουλευτικές υπηρεσίες μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω την εμπιστοσύνη και τη συμμετοχή των πολιτών.
Ψηφιακά εργαλεία, όπως η πλατφόρμα σύγκρισης τιμολογίων στην Ελλάδα, ενισχύουν τη διαφάνεια, αλλά πρέπει να είναι φιλικά προς τον χρήστη, να παρέχουν επικαιροποιημένες και ολοκληρωμένες πληροφορίες και να συμπληρώνονται από μη διαδικτυακές υπηρεσίες ενημέρωσης, ώστε να διασφαλίζεται η προσβασιμότητα για όλους.
Τέλος, η προώθηση της ευελιξίας στη ζήτηση είναι κρίσιμη για να γίνουν οι καταναλωτές ενεργοί στην ενεργειακή μετάβαση. Με ευέλικτα συμβόλαια, όπως τιμολόγια βάσει χρόνου χρήσης ή υβριδικά, η κατανάλωση μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες του συστήματος, μειώνοντας το κόστος για τους καταναλωτές και ενισχύοντας τη σταθερότητα του δικτύου.
Συνολικά, η Δέσμη Ενεργειακών Μέτρων για τους Πολίτες πρέπει να θέσει τη δικαιοσύνη, τη συμμετοχή και την προστασία των καταναλωτών ως βασικούς πυλώνες της ενεργειακής μετάβασης της ΕΕ. Κατευθύνοντας τα έσοδα σε μακροπρόθεσμες λύσεις, απομακρύνοντας τα εμπόδια στη συμμετοχή πολιτών και κοινοτήτων και ενισχύοντας τους μηχανισμούς προστασίας των ευαλώτων, μπορεί να διασφαλίσει ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω.
Μπορείτε να διαβάσετε τις πλήρεις απαντήσεις του Green Tank στο σχετικό ερωτηματολόγιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εδώ.
Μπορείτε επίσης να διαβάσετε τις προτάσεις που υπέβαλε το Green Tank στο πλαίσιο της Πρόσκλησης Υποβολής Στοιχείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εδώ.
