Του Αλέξανδρου Μουλόπουλου, υπεύθυνου τομέα για το κλίμα και την ενέργεια, WWF Ελλάς

Η τελευταία έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO), State of the Global Climate 2023, επιβεβαίωσε ότι το 2023 ήταν η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί, με την παγκόσμια μέση θερμοκρασία κοντά στην επιφάνεια να φτάνει περίπου τους 1,45°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα (από το 1850 έως το 1900). Επιπλέον, η τελευταία δεκαετία είναι η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί ποτέ. Παγκοσμίως σημειώθηκαν ακόμη πολλαπλά αρνητικά ρεκόρ, π.χ. σε σχέση με τη θερμότητα και οξίνιση των ωκεανών, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την κάλυψη πάγου της Ανταρκτικής και την υποχώρηση των παγετώνων κ.α., ανατρέποντας την καθημερινή ζωή για εκατομμύρια ανθρώπους και προκαλώντας πολλά δισεκατομμύρια δολάρια σε οικονομικές απώλειες.

Εικόνα 1. Οι συγκεντρώσεις των τριών κύριων αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας – διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου – έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ το 2022. Η αύξηση συνεχίστηκε το 2023. Πηγή: WMO – State of the Global Climate 2023.

Αυτά τα κλιματικά δεδομένα δείχνουν με αδιαμφισβήτητο τρόπο ότι χάνουμε το στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού που επιτάσσει η (μακροπρόθεσμη) αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας να περιοριστεί κάτω από τους 1,5°C. Ο διευθυντής του ινστιτούτου Goddard της NASA, έγραψε στο επιστημονικό περιοδικό nature ότι η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας της τελευταίας χρονιάς έχει ξαφνιάσει ακόμα και τους ίδιους τους κλιματικούς επιστήμονες καθώς ήταν μεγαλύτερη από αυτή που αναμενόταν βάσει των κλιματικών μοντέλων. Όπως αναφέρει, εάν αυτή η ανωμαλία δεν σταθεροποιηθεί μέχρι τον Αύγουστο του 2024 τότε ο κόσμος μας θα βρεθεί σε πραγματικά αχαρτογράφητη περιοχή.

Οι επιπτώσεις της αύξησης θερμοκρασίας ποικίλλουν - Η κατάσταση στην Ευρώπη

Η ετήσια έκθεση για το κλίμα της Ευρώπης του 2023 από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Copernicus παρουσιάζει στα βασικότερα συμπεράσματα ότι το όριο του 1,5°C έχει ήδη καταρριφθεί καθώς τους 11 από τους 12 μήνες του 2023, η μέση θερμοκρασία στην Ευρώπη ήταν υψηλότερη από τις κανονικές τιμές. Στην πρόσφατη αξιολόγηση των κλιματικών κινδύνων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, αναφέρεται ότι η Ευρώπη δεν είναι προετοιμασμένη για τους κλιματικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει παρόλο που είναι γνωστό (εδώ και χρόνια) ότι είναι η ήπειρος που θερμαίνεται ταχύτερα στον κόσμο. Η ακραία ζέστη γίνεται πιο συχνή, ενώ οι ακραίες βροχοπτώσεις αυξάνονται σε ένταση σημειώνοντας καταστροφικές πλημμύρες σε διάφορες περιοχές τα τελευταία χρόνια. Συνδυαστικά με περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες, τίθενται μεγάλες προκλήσεις για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες: κινδυνεύει η παραγωγή τροφίμων και η πρόσβαση σε νερό, η ενεργειακή ασφάλεια και οικονομική σταθερότητα αλλά και η υγεία του γενικού πληθυσμού και των εργαζομένων σε εξωτερικούς χώρους, που με τη σειρά τους επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή και σταθερότητα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

Το 2023, το θερμότερο έτος των τελευταίων 30 ετών και για την Ελλάδα.

Αντίστοιχα, στη χώρα μας την περασμένη χρονιά, τα κλιματικά δεδομένα δεν ήταν καλύτερα και οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης εκδηλώθηκαν έντονα. Σύμφωνα με την ετήσια κλιματική αποτίμηση του climatebook, το 2023 η Ελλάδα βίωσε στο σύνολό της το θερμότερο έτος των τελευταίων 30 ετών με μέση ετήσια τιμή θερμοκρασίας στους 15,2°C.

Εικόνα 2. Μεταβολή της ετήσιας μέσης θερμοκρασίας στην Ελλάδα από το 1991 μέχρι και το 2023. Πηγή: climatebook – Κλιματική αποτίμηση στην Ελλάδα 2023.

Την ίδια στιγμή:

• Η θερμοκρασία της θάλασσας ήταν σε όλα τα ελληνικά πελάγη υψηλότερη από τη μέση τιμή της προηγούμενης περιόδου. Η αυξημένη θερμοκρασία συνέπεσε με θαλάσσιο καύσωνα στη Μεσόγειο, ο οποίος διαρκεί μέχρι σήμερα, καταγράφοντας θαλάσσιες θερμοκρασίες άνω των 30°C και θέτοντας σε κίνδυνο όλο το οικοσύστημα. Παρόμοιες συνθήκες στο παρελθόν επέφεραν θανάτωση τουλάχιστον 50% του πληθυσμού της ετήσιας παραγωγής μυδιών του Θερμαϊκού κόλπου.
• Τον Ιούλιο του 2023 βιώσαμε το μεγαλύτερο σε διάρκεια καύσωνα που έχει καταγραφεί ποτέ όπου πάνω από 150 περιοχές της χώρας είχαν μέγιστη θερμοκρασία άνω των 40°C.
• Τον Αύγουστο η δασική πυρκαγιά του Έβρου, υποβοηθούμενη από την παρατεταμένη ξηρασία των προηγούμενων μηνών, έκαψε πάνω από 900.000 στρέμματα αποτελώντας τη μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί τα τελευταία 20 χρόνια στην Ευρώπη. Η περσινή χρονιά ήταν η δεύτερη χειρότερη στην ιστορία της χώρας, με την αποτίμηση των καμένων εκτάσεων να υπολογίζεται σε 1,7 εκατ. στρέμματα συνολικά.
• Το Σεπτέμβριο, κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Daniel, εκδηλώθηκαν πολύωρες και ισχυρές καταιγίδες όπου μέσα σε 4 μέρες έπεσε νερό που αντιστοιχεί σε ένα χρόνο βροχοπτώσεων. Το ασυνήθιστο αυτό φαινόμενο, ωθούμενο από την ραγδαία εξελισσόμενη κλιματική κρίση αλλά και την έλλειψη μέτρων προσαρμογής, κόστισε τη ζωή σε 15 ανθρώπους και οδήγησε σε εκτεταμένες πλημμύρες εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων σε όλη τη χώρα και ιδίως στη Θεσσαλία.

Τα κλιματικά δεδομένα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο εφησυχασμού για τη χρονιά που διανύουμε. Σύμφωνα με την κλιματική υπηρεσία Copernicus, στην Ευρώπη το Φεβρουάριο οι θερμοκρασίες αυξήθηκαν κατά 3,3°C από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020 ενώ σε περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, η μέση θερμοκρασία ήταν 6-8°C πάνω από την μέση τιμή της αντίστοιχης περιόδου. Και το παγκόσμιο ρεκόρ αύξησης της θερμοκρασίας συνεχίζεται καθώς ο Απρίλιος του 2024 ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ.

Εικόνα 3. Καταγραφή της μηνιαίας μεταβολής της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας (σε °C) σε σχέση με το 1850-1900 από τον Ιανουάριο του 1940 έως τον Απρίλιο του 2024. Το 2024 εμφανίζεται με έντονη κίτρινη γραμμή, το 2023 με έντονη κόκκινη γραμμή και όλα τα υπόλοιπα χρόνια με λεπτές γραμμές σκιασμένες ανάλογα με τη δεκαετία, από το μπλε (δεκαετία του 1940) έως το κόκκινο (δεκαετία του 2020). Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Copernicus

Υπάρχει, ωστόσο, μια αχτίδα ελπίδας.

Η παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες και υδροηλεκτρικές μονάδες πρωτοστατεί στη δράση για την αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης, λόγω της δυνατότητάς της να αντικαταστήσει την καύση ορυκτών καυσίμων και να επιτύχει σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Το 2023 η εγκατεστημένη ισχύς ανανεώσιμων πηγών σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκε σχεδόν κατά 50% από το 2022, με την αύξηση αυτή να είναι η υψηλότερη που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία 20 χρόνια. Στην Ελλάδα είχαμε μια αντίστοιχη θετική εξέλιξη. Σύμφωνα με τον ΑΔΜΗΕ, το 2023 η παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας κατέγραψε ιστορικό υψηλό καθώς το 57% του εγχώρια παραγόμενου ενεργειακού μείγματος καλύφθηκε από ανανεώσιμες πηγές. Αρκεί όμως αυτό, χωρίς τις απαιτούμενες γενναίες πολιτικές αποφάσεις;

Η αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα και οι Ευρωεκλογές ως μοχλοί πίεσης

Η πλέον χαρακτηριστική ευκαιρία για πολιτική πίεση σε εθνικό επίπεδο, συλλογικά και ατομικά, είναι η αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), η οποία αναμένεται να βγει σε δημόσια διαβούλευση μέσα στις επόμενες ημέρες. Το ΕΣΕΚ αποτελεί το βασικό εργαλείο κλιματικής και ενεργειακής πολιτικής της χώρας και έχει προθεσμία ολοκλήρωσης τον Ιούνιο του 2024. Η Ελλάδα χρειάζεται να σχεδιάσει και να υλοποιήσει πιο φιλόδοξες λύσεις μείωσης των εκπομπών και προσαρμογής στην κλιματική κρίση με στόχο την κλιματική ουδετερότητα πριν το 2050, ενώ την ίδια στιγμή το υπάρχον προσχέδιο του ΕΣΕΚ δεν ανταποκρίνεται ούτε στην τρέχουσα κλιματική πραγματικότητα, ούτε στον στόχο αυτόν (δείτε τον αναλυτικό σχολιασμό του WWF Ελλάς και της Greenpeace εδώ).

Οι ευρωεκλογές του 2024 είναι μία ακόμη σημαντική ευκαιρία πίεσης για διαμόρφωση πολιτικής προς όφελος του πλανήτη και του μέλλοντός μας. Η κατεύθυνση που θα επιλέξουμε στις ευρωεκλογές θα καθορίσει εάν θα συνεχίσουμε να ρίχνουμε καύσιμο στη φωτιά οδεύοντας προς μια καταστροφή για το κλίμα και τη φύση ή αν θα κινητοποιηθούμε ενεργά προς ένα βιώσιμο μέλλον με υγιή οικοσυστήματα, αποτελεσματικά μέτρα κατά της κλιματικής κρίσης και στήριξη των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος καθώς υιοθετούμε μέτρα φιλικά προς το περιβάλλον.

Σε έναν πλανήτη που φλέγεται η πράσινη μετάβαση μπορεί να ωφελήσει το σύνολο της κοινωνίας. Κοιτάζοντας τόσο το εγγύς, όσο και το μακρινό μέλλον, και δεδομένου ότι οι επιπτώσεις της κατάρρευσης του κλίματος γίνονται όλο και πιο εμφανείς και έντονες, είναι η τελευταία μας ευκαιρία να αποδείξουμε ότι έχουμε εμπεδώσει την ανάγκη για συντονισμένη και άμεση δράση για τον μετριασμό και την προσαρμογή μας απέναντι στην κλιματική κρίση. Η επένδυση στην κλιματική δράση και η ενεργή υποστήριξη της φιλόδοξης επίτευξης του στόχου κλιματικής ουδετερότητας είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για ασφάλεια και βιωσιμότητα για εμάς, αλλά και τις μελλοντικές γενιές.