Νέα παράμετρο εισάγει η Τουρκία στο επίκεντρο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής με το νέο τουρκολιβυκό μνημόνιο συνεργασίας της 3/10/22όσον αφορά στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην υφαλοκρηπίδα ανοικτά της Λιβύης. Με αυτό το νομικό όργανο η Τουρκία εξουσιοδοτείται από την λιβυκή κυβέρνηση να αξιοποιήσει τους υδρογονάνθρακές της σε περιοχή νοτίως της Κρήτης που κανονικά θα έπρεπε να οριοθετηθεί με την Ελλάδα. Επισήμως η Τουρκία θα δραστηριοποιείται είτε σε περιοχές που η Λιβύη έχει οριοθετήσει παρανόμως μαζί της, είτε σε μη οριοθετημένες που θα διεκδικεί.

Σε άρθρο στα «ΝΕΑ» στις 8/10 είχα αναφέρει περιοχές όπου η Τουρκία θα ενεργοποιηθεί με βάση το νέο μνημόνιο, αρχικά με σεισμικές έρευνες για να εντοπισθεί το κοίτασμα και αργότερα να γίνει η δοκιμαστική γεώτρηση, στο λιβυκό τμήμα της τουρκολιβυκής οριοθέτησης. Σε αυτό υπάγονται περιοχές που συμπίπτουν με την ελληνο-αιγυπτιακή οριοθέτηση αλλά και περιοχές που δεν συμπίπτουν. Στη δεύτερη περίπτωση η Ελλάδα δεν έχει εδραιώσει κυριαρχικά δικαιώματα και καλόπιστα αξιώνει ένα απώτατο όριο μέχρι το οποίο εκτείνεται η κατ’ αυτήν υφαλοκρηπίδα της, με βάση μια μέση απόσταση από τις ακτές της Λιβύης και σε αυτό προβάλλει διεκδικήσεις.

Στις λοιπές περιοχές όπου καμία από τις δύο αντικείμενες χώρες δεν έχει εδραιώσει με συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ προβάλλονται εκατέρωθεν διεκδικήσεις. Η Ελλάδα με νόμο του 2011 -γνωστός ως νόμος Μανιάτη- προβάλλει διεκδικήσεις, τα όρια των οποίων εκτείνονται έως τη μέση γραμμή με τη Λιβύη, υπολογισμένη από τις ακτές Κρήτης, Γαύδου και Χρυσής.

Στην ίδια περιοχή όπως αποτυπώνεται σε τουρκικούς χάρτες οι διεκδικήσεις της Λιβύης φτάνουν μια ανάσα από τις ακτές της Κρήτης, επικαλύπτοντας τις περιοχές του συνόλου των ελληνικών διεκδικήσεων που έχουν καταχωρισθεί σε θαλασσοτεμάχια και έχουν αδειοδοτηθεί. Για αυτές τις αδειοδοτημένες περιοχές της Ελλάδας η Λιβύη διαμαρτυρήθηκε το Σεπτέμβριο 2019 προφανώς διότι προβάλλει αξίωση.

Κατά την υπογραφή του μνημονίου συνεργασίας στις 3/10/22 η υπουργός εξωτερικών κ. Μανγκούς υπαινίχθηκε την κατάθεση περαιτέρω συντεταγμένων. Από τα συμφραζόμενα προκύπτει αβίαστα ότι επίκειται να κατατεθούν και επίσημα οι διεκδικήσεις της Λιβύης στις μη οριοθετημένες περιοχές, οι οποίες διεκδικήσεις της θα υπερκαλύπτουν πλήρως και θα αμφισβητήσουν εξολοκλήρου τις αντίστοιχες ελληνικές. Ενέργεια ως εάν η Ελλάδα νοτίως της Κρήτης να μην έχει καθόλου διεκδικήσεις υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Εάν μάλιστα η Λιβύη εξαιρούσε όλη την περιοχή νότια της Γαύδου από τον καθορισμό υφαλοκρηπίδας,αυτό θα σήμαινε κλίμα κρίσης. Επί της ουσίας πρόκειται για πακέτο πολλαπλών δραστηριοτήτων Τουρκίας και Λιβύης που συμπληρώνεται από το μνημόνιο στρατιωτικής συνεργασίας που συνήψαν στις 26/10.

Όλα αυτά δημιουργούν ασφυκτική κατάσταση σε συνδυασμό με την τοξική ρητορεία Ερντογάν και τις παράλογες δηλώσεις Ακάρ ότι δήθεν η Ελλάδα επεκτείνεται σε βάρος της Τουρκίας και την απειλεί. Η έλλειψη διαλόγου, διαύλου διαπροσωπικής επαφής αφήνει να δυναμιτίζεται η σχέση που επιτείνεται -δικαιολογημένα από την πλευρά της Ελλάδας- με τις αναγκαίες λεκτικές αντικρούσεις. Η ένταση που καλλιεργεί η Τουρκία θεωρείται ακατανόητη και μεταξύ τούρκων αναλυτών.
Οι συνθήκες δυσχεραίνονται περαιτέρω από την έλλειψη συμφωνίας οριοθέτησης με τη Λιβύη. Υφίσταται νομική διαφορά την οποία οι δύο χώρες πρέπει να διευθετήσουν μέσω διαλόγου, ως μόνη διέξοδο. Δεν είναι λύση να καταφεύγει καμία σε μέσα εξαναγκασμού και ισχύος για να αποδεχθεί η άλλη πλευρά τη δική της θέση. Στο προηγούμενο άρθρο προέκρινα την διαπραγμάτευση και εφόσον δεν αποδώσει, τότε να προβλεφθεί η παραπομπή με συνυποσχετικό στη διεθνή δικαιοσύνη για την οριοθέτηση μεταξύ των αντικείμενων ακτών των δύο χωρών.

Από ορισμένες πλευρές προβάλλεται η άποψη ότι η κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας δεν έχει εξουσιοδότηση να συνάπτει συμφωνίες. Όμως στα όρια της εντολής του ΟΗΕ δεν εξαιρείται συμφωνία η οποία δεν καταστρέφει τη σχέση της Λιβύης με την Ελλάδα, τουναντίον την αποκαθιστά. Εξάλλου η λιβυκή κυβέρνηση αναγνωρίζεται από την Ελλάδα, προς τούτο λειτουργεί η πρεσβεία στην Τρίπολη, παρότι για άλλους λόγους ανακλήθηκε ο άρτι τοποθετημένος Έλληνας πρέσβης.
Η Ελλάδα πρέπει να επιμείνει στην παραπομπή για δικαστική επίλυση και ομοίως να εξετάσει την εναλλακτική της μονομερούς προσφυγής, εάν εξαντληθούν τα περιθώρια διαβούλευσης περί κοινής προσφυγής. Πρέπει να θέσει στη Λιβύη το δίλημμα της επίλυσης από το Δικαστήριο στο οποίο έχει προσφύγει δις, με Τυνησία και Μάλτα, διευθετώντας εκκρεμότητες που προέκυψαν από τη διένεξη ως προς τη μέθοδο οριοθέτησης που χώριζε τα κράτη. Πρέπει να πειστεί η Λιβύη ότι νομιμοποιείται διεθνώς εάν οριοθετήσει με την Ελλάδα, το όντως αντικείμενο κράτος.

(Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς –Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από «Τα Νέα Σαββατοκύριακου»)