Νέα επιστημονική μελέτη αναδεικνύει τις σοβαρές επιπτώσεις που προκαλεί η απουσία οικολογικής παροχής από το φράγμα των Πηγών του Αώου στη βιοποικιλότητα και το υδατικό καθεστώς του ποταμού. Η οικολογική παροχή δεν αποτελεί απλώς μια ελάχιστη παροχή ύδατος, αλλά μία αναγκαία ροή που επιτρέπει στα οικοσυστήματα κάτω από φράγματα να διατηρούν τα φυσικά τους χαρακτηριστικά και να υποστηρίζουν τις φυσικές λειτουργίες τους.
Ο Αώος, με συνολικό μήκος 260χλμ., είναι ένας από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής στην Ευρώπη. Πηγάζει από την Ελλάδα και, διασχίζοντας το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου και 13 περιοχές του Δικτύου Natura 2000, εισέρχεται στην Αλβανία για να εκβάλλει στην Αδριατική. Αποτελεί σπουδαίο οικολογικό διάδρομο, επιτρέποντας τη μετακίνηση σημαντικών ειδών άγριας ζωής, και είναι μέρος του διασυνοριακού ποτάμιου οικοσυστήματος Αώου/Vjosa με την αξία του να αναγνωρίζεται τόσο από την ευρωπαϊκή όσο και από την εθνική νομοθεσία. Ωστόσο, το 1987 η κατασκευή του φράγματος, ως βασική υποδομή του Υδροηλεκτρικού Σταθμού και της τεχνητής Λίμνης Πηγών Αώου, προκάλεσε την πλήρη διακοπή της τροφοδοσίας νερού στον ποταμό, με αποτέλεσμα μία σειρά συνεπειών στο ευρύτερο οικοσύστημα.
Σύμφωνα με την Οδηγία-Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ) και την Οδηγία για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ), τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. οφείλουν να διασφαλίζουν επαρκή ροή νερού για τη διατήρηση «καλού οικολογικού καθεστώτος» και τη διαφύλαξη προστατευόμενων ειδών και οικοτόπων μιας και πολλά από αυτά εξαρτώνται άμεσα από τη συνεχή και φυσική ροή των ποταμών. Παρά τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις, η ελληνική νομοθεσία δεν προβλέπει την υποχρεωτική θέσπιση οικολογικής παροχής στα μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα – αφήνοντας ουσιαστικά ποτάμια, όπως ο Αώος, χωρίς την αναγκαία προστασία.
Η πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε από τις οργανώσεις RiverWatch, EuroNatur και MedINA, στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας Save the Blue Heart of Europe, τεκμηριώνει την ανάγκη για άμεση ρύθμιση της οικολογικής παροχής στις πηγές του Αώου. Συγκεκριμένα:
- Το τμήμα του Αώου κάτω από το φράγμα, λόγω της μηδενικής παροχής νερού, έχει πλέον υποβαθμιστεί σε ρυάκι με πλάτος μόλις 1,3μ. Παράλληλα, έχουν προκληθεί σημαντικές υδρομορφολογικές αλλοιώσεις τόσο ως προς το βάθος όσο και το πλάτος του ποταμού, ενώ εξαιρετικά σημαντικές είναι και οι επιπτώσεις στην παρόχθια δομή του.
- Η έλλειψη ροής έχει οδηγήσει σε μείωση των ειδών και του πληθυσμού ιχθυοπανίδας και δραματική απώλεια βιοτόπων, ειδικά για είδη όπως η Βαλκανική Πέστροφα (Salmo farioides), η οποία αποτελεί προστατευόμενο είδος σύμφωνα με την Οδηγία για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ).
- Η έλλειψη οικολογικής παροχής είναι ιδιαίτερα κρίσιμη κατά τους θερινούς μήνες, όταν η ροή του νερού είναι πολύ χαμηλή και η θερμοκρασία πολύ υψηλή – συνθήκες που καθιστούν αυτή την περίοδο τη δυσμενέστερη για τις υδρόβιες βιοκοινότητες, ιδίως υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής.
- Οι αθροιστικές επιπτώσεις λόγω έλλειψης οικολογικής παροχής εντοπίζονται σε τμήματα του Αώου που βρίσκονται τόσο εντός τριών προστατευόμενων περιοχών του Ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000 όσο και εντός του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου.
Η μελέτη υπογραμμίζει πως η οικολογική παροχή είναι κρίσιμη για την επιβίωση του ποτάμιου οικοσυστήματος. Είναι άμεση ανάγκη να θεσπιστεί μόνιμη ελάχιστη οικολογική παροχή 0,37 m³/sec, που ισοδυναμεί με τη μέση θερινή ροή πριν την κατασκευή του φράγματος. Επιπλέον, απαιτούμενη κρίνεται και η θέσπιση συμπληρωματικής ροής ίσης με το 20% της μέσης ημερήσιας παροχής πριν τη κατασκευή του φράγματος, λαμβάνοντας έτσι υπόψη τη φυσική διακύμανση των υδρολογικών συνθηκών ώστε να καλυφθούν εποχικές ανάγκες όπως η αναπαραγωγή ψαριών και η φυσική αναδιαμόρφωση της κοίτης.
Ο Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής στο MedINA, υποστηρίζει: «Ο Αώος δεν είναι απλώς ένα ποτάμι. Είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη φύση, τον πολιτισμό και τις τοπικές κοινωνίες. Η διασφάλιση της ροής του είναι ζήτημα περιβαλλοντικής προστασίας, αλλά και βασική προϋπόθεση για ένα βιώσιμο μέλλον».
Το MedINA, το EuroNatur και το RiverWatch, καλούν τους αρμόδιους φορείς -την πολιτεία, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και τις αρμόδιες περιφερειακές υπηρεσίες- να θεσμοθετήσουν άμεσα καθεστώς οικολογικής παροχής στο Φράγμα των Πηγών του Αώου. Επιπρόσθετα, χρειάζεται να τροποποιηθεί η ισχύουσα ελληνική νομοθεσία ώστε να προβλεφθεί ρητά η υποχρέωση καθορισμού οικολογικής παροχής όλων των μεγάλων φραγμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τα πρότυπα που είναι σε ισχύ για τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα (ΜΥΗΕ).
