Υπάρχει μια έκδηλη ασυμφωνία μεταξύ της ρητορικής και δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα ζητήματα του κλίματος. Όπως προειδοποιεί η τελευταία έκθεση του περιβαλλοντικού προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP), οι σημερινές πολιτικές σε παγκόσμιο επίπεδο θέτουν την ανθρωπότητα σε τροχιά για μια καταστροφική αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας κατά 2,8oC. Και παρόλο που τόσο η Επιτροπή όσο και το Συμβούλιο έχουν δηλώσει την προθυμία τους να επικαιροποιήσουν τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ από το σημερινό ποσοστό του 55%, υπάρχουν ακόμη πολλά χιλιόμετρα να διανύσουμε για να επιτύχουμε αυτό που επιτάσσει η επιστήμη, δηλαδή τη μείωση των εκπομπών κατά 70% έως το 2030. Το Κοινοβούλιο ως παραδοσιακά το πιο προοδευτικό θεσμικό όργανο, πιέζει για μεγαλύτερη φιλοδοξία σε βασικούς φακέλους της δέσμης μέτρων Fit For 55, όπως η αναθεωρημένη οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα.

Ωστόσο, έχει επίσης οπισθοδρομήσει σε ορισμένα θέματα, όπως όταν ψήφισε υπέρ της πρότασης της Επιτροπής να συμπεριλάβει την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο στην ταξινόμηση των βιώσιμων επενδύσεων. Η απόφαση αυτή όχι μόνο δεν τεκμηριώνεται επιστημονικά, αλλά είναι και ιδιαίτερα συμβολική. Η απόφαση ορισμένων χωρών της ΕΕ να επενδύσουν σε νέα κοιτάσματα ορυκτού αερίου εν μέσω της ενεργειακής κρίσης έχει προκαλέσει σφοδρή κριτική από ηγέτες χωρών της Αφρικής, κατηγορώντας την Ευρώπη για κλιματική υποκρισία. Ταυτόχρονα, χώρες πλούσιες σε κοιτάσματα, όπως η Νιγηρία και η Αίγυπτος (η οποία διατελεί πρόεδρος της COP27), ασκούν συντονισμένη πίεση ώστε τα κράτη της Αφρικής να υιοθετήσουν μία ενιαία διαπραγματευτική θέση στην COP27, χαρακτηρίζοντας το ορυκτό αέριο ως μεταβατικό καύσιμο.

Δράση για το κλίμα

Η γεωργία και οι μεταφορές αποτελούν δύο βασικούς τομείς για την Ευρωπαϊκή οικονομία, των οποίων όμως οι εκπομπές έχουν παραμείνει σταθερά υψηλές μέσα στα χρόνια.

Τα συστήματα τροφίμων ευθύνονται για το 30% των παγκόσμιων εκπομπών, συμβάλλοντας ριζικά στον κατακερματισμό των οικοτόπων και στην απώλεια της βιοποικιλότητας. Με το 81% των οικοσυστημάτων της ΕΕ να βρίσκονται σε «κακή κατάσταση», η γεωργική πολιτική του μπλοκ πρέπει να αναθεωρηθεί ριζικά. Μία πρόσφατη ανάλυση εθνικών σχεδίων δράσης στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, τα οποία έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή, καταδεικνύει τη σημαντική έλλειψη κλιματικής φιλοδοξίας. Παράλληλα, το Συμβούλιο προσπαθεί να περιορίσει τη φιλοδοξία των βασικών φακέλων του πακέτου «Από τη Φάρμα στο Πιάτο» (Farm to Fork), όπως ο κανονισμός για τα φυτοφάρμακα, ενώ η Επιτροπή προσπαθεί να επισπεύσει αμφιλεγόμενες εμπορικές συμφωνίες (όπως η MERCOSUR) χωρίς την ex-ante εφαρμογή μέτρων περιβαλλοντικής προστασίας. Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να εστιάσουν στην προώθηση τοπικών, εποχιακών, βιολογικών και αγροοικολογικών πρακτικών, οι οποίες ενδυναμώνουν τους αγρότες μικρής κλίμακας και προωθούν δίκαιες συνθήκες εργασίας τόσο στην ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες. Οι πρακτικές αυτές θα πρέπει να καθοδηγούνται από την αυστηρή τήρηση δεδομένων, γι' αυτό και ο πρόσφατος κανονισμός για τις στατιστικές σχετικά με τις γεωργικές εισροές και εκροές που εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Σε επίπεδο ΕΕ ο μόνος τομέας στον οποίο έχει καταγραφεί καθαρή αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το ’90 μέχρι σήμερα, είναι αυτός των μεταφορών. Προκαλεί έκπληξη λοιπόν ότι στην επερχόμενη αναθεώρηση του κανονισμού euro7 η Επιτροπή σκοπεύει να προτείνει σοβαρά ανεπαρκή όρια για τις εκπομπές ορισμένων ρύπων όπως το οξείδιο του αζώτου. Πρόσφατη ανάλυση από τον ερευνητικό οργανισμό Climate Action Tracker υπολογίζει πως οι επενδύσεις σε μέσα μαζικής μεταφοράς και ποδηλατοδρόμους πρέπει να επιταχυνθούν κατά 6-10 φορές παγκοσμίως. Στο πρόσφατο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την COP27, για το οποίο ήμουν από τους βασικούς εισηγητές, καλούμε την ΕΕ να συνεργαστεί στενά με τον Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας και το Διεθνή Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας ώστε να εφαρμόσουν κλιματικές στρατηγικές που να συνάδουν με τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων. Στο ίδιο ψήφισμα καλούμε την ΕΕ να περιορίσει δραστικά πολυτελείς και περιττούς τρόπους μετακίνησης όπως τα ιδιωτικά τζετ.

Εστιάζοντας στη χρηματοδότηση

Από το Πακιστάν έως τη Νιγηρία, οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης επιδεινώνονται εκθετικά, ενώ ο ΟΗΕ εκτιμά ότι μέχρι το 2030 θα συμβαίνουν 1,5 κλιματικές καταστροφές κάθε μέρα. Οι χρηματοδοτικές ροές για το κλίμα δεν επαρκούν ούτε σε ποσότητα, ούτε σε ποιότητα ή ταχύτητα. Ο οργανισμός Climate Action Tracker εκτιμά ότι οι παγκόσμιες χρηματοδοτικές ροές για το κλίμα πρέπει να φθάσουν τα 5,2 δισ. δολάρια ετησίως έως το 2030, καταγράφοντας έτσι μια ετήσια αύξηση 10 φορές ταχύτερη σε σχέση με σήμερα. Οι ανακοινώσεις που έγιναν στην COP26 για τον διπλασιασμό της χρηματοδότησης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (adaptation finance) και τη θέσπιση ενός ευρύτερου νέου στόχου για τη συνολική χρηματοδότηση για το κλίμα, είναι ευπρόσδεκτες.

Η ΕΕ θα πρέπει να κινητοποιήσει τρισεκατομμύρια σε ιδιωτικές και δημόσιες επιχορηγήσεις και να προωθήσει προγράμματα κουρέματος και γενικής αναδιάρθρωσης του χρέους τρίτων χωρών (π.χ. ανταλλαγή χρέους με κλιματική χρηματοδότηση / debt for climate swaps). Οι Συμφωνίες Δίκαιης Ενεργειακής Μετάβασης (Just Energy Transition Partnerships) για την επίσπευση της απεξάρτησης ορισμένων χωρών από τον άνθρακα (όπως το Βιετνάμ, η Ινδονησία και η Ινδία), αποτελούν μία καλή ευκαιρία για στοχευμένη παροχή οικονομικής στήριξης. Ωστόσο, ορισμένες αναλύσεις από την πρώτη τέτοια συμφωνία που ανακοινώθηκε πέρυσι μεταξύ Δυτικών Κρατών και της Νότιας Αφρικής, επισημαίνουν ότι το 97% της χρηματοδότησης είναι υπό τη μορφή δανείων, αναδεικνύοντας και πάλι την ανάγκη για χρηματοδότηση με βάση τις επιχορηγήσεις (grants-based financing). Οι έκτακτοι φόροι (windfall taxes) στα ορυκτά καύσιμα, ειδικές εισφορές για όσους ταξιδεύουν συχνά με αεροπλάνο, και ο φόρος τραπεζικών συναλλαγών αποτελούν ορισμένες άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις για την κινητοποίηση κεφαλαίων.

Γενικότερα, η ΕΕ πρέπει να πιέσει για την αναθεώρηση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής, όπως επισημαίνεται και στις πρόσφατες ανακοινώσεις των V20 (η ομάδα των 20 πιο ευάλωτων χωρών στην κλιματική αλλαγή) και στην ατζέντα του Bridgetown.

Παγιδευμένες σε κύκλους ειδεχθούς και μη-βιώσιμου χρέους, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες αδυνατούν να επενδύσουν στην καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης. Μέσω της παγκόσμιας συντονισμένης συνεργασίας και χρηματοδότησης μπορούν να επιτευχθούν δραστικές μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Πέραν όμως της πρόληψης, η κλιματική κρίση ήδη προκαλεί μαζικές ζημιές και απώλειες (loss and damage) σε αναπτυσσόμενες χώρες. Από τη δεκαετία του 90 έως και σήμερα οι αναπτυσσόμενες χώρες με πρωτοστάτες τα μικρά νησιωτικά κράτη απαιτούν τη δημιουργία ενός μηχανισμού χρηματοδότησης ζημιών και απωλειών. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο η ΕΕ να ηγηθεί των προσπαθειών για την αύξηση των παγκόσμιων κλιματικών χρηματοοικονομικών ροών με ξεχωριστούς στόχους για την πρόληψη (mitigation), την προσαρμογή (adaptation), και για τις απώλειες και ζημιές (loss and damage). Οτιδήποτε λιγότερο κινδυνεύει να αμαυρώσει ανεπανόρθωτα το παγκόσμιο διπλωματικό κύρος της ΕΕ, καθώς και να απονομιμοποιήσει την ίδια τη διαδικασία της COP.

Με τους Επίμονους Κηπουρούς

Η επίτευξη μίας νέας συμφωνίας για τις κλιματικές χρηματοοικονομικές ροές αποτελεί το πρώτο μισό του στόχου. Οφείλουμε να διασφαλίσουμε πως η οικονομική στήριξη θα φτάνει με διαφάνεια σε τοπικές κοινότητες, σε αυτούς δηλαδή που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Οι κοινότητες ιθαγενών προστατεύουν το 80% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, ενώ οι επίμονοι αγώνες τους έχουν σταματήσει δεκάδες έργα ορυκτών καυσίμων γλιτώνοντας έτσι δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα.

Πρέπει λοιπόν να σκεφτόμαστε δύο βήματα μπροστά. Ενώ η μάχη για την αύξηση των κλιματικών χρηματοδοτήσεων μαίνεται, πρέπει ήδη να αρχίσουμε να εξακριβώνουμε τις λεπτομέρειες του πώς αυτές οι χρηματοδοτήσεις θα είναι επαρκείς, προβλέψιμες, με άμεση απόκριση στις τοπικές κοινότητες.

Τέλος, η ΕΕ είναι απαραίτητο να εφαρμόσει αυστηρές ρήτρες για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε αυτές τις χρηματοδοτήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η φετινή COP27 στην Αίγυπτο, μία χώρα με εξαιρετικά προβληματικό ιστορικό όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στο πρόσφατο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την COP27 καλούμε την Αίγυπτο να σεβαστεί την ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, καθώς και να απελευθερώσει τους χιλιάδες ακτιβιστές που έχουν φυλακισθεί αδικαιολόγητα, όπως τον Αλάα Αμπντ ελ Φατάχ.

Ο Πέτρος Κόκκαλης είναι ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ο μόνος Έλληνας που μετέχει στην 15μελή αντιπροσωπεία του Ευρωκοινοβουλίου στην COP27- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το Κ-Report